Czy brak uchwały Sądu Najwyższego może zaszkodzić frankowiczom?

Izba Cywilna Sądu Najwyższego miała udzielić odpowiedzi na poniższe pytania:

• czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów;
• czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie;
• czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie;
• czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość;
• czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty;
• czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę.

Brak uchwały Sądu Najwyższego nie stanowi jednak przeszkody w dochodzeniu roszczeń przeciwko bankom. Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej jednoznacznie wskazuje na wadliwość umów dotyczących kredytów indeksowanych/denominowanych do franka szwajcarskiego, a co za tym idzie na możliwość stwierdzenia ich nieważności oraz konieczność zapewnienia skutecznej ochrony konsumentom będącym stroną takich umów.

Do tej pory w orzecznictwie SN i TSUE pojawiły się następujące stanowiska:

• usunięcie niedozwolonego postanowienia nie może sprowadzać się do zmiany jego treści poprzez zmianę jego istoty. Nie można zatem zastępować klauzul abuzywnych innymi postanowieniami, np. odwołującymi się do kursu waluty stosowanego przez NBP;
• nieuczciwy charakter danego postanowienia nie musi skutkować unieważnieniem umowy. Umowa może dalej funkcjonować, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień. Następuje wtedy sytuacja jakby tych postanowień w umowie w ogóle nie było;
• ​stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu;
• jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

(Por. Wyrok TSUE z dnia 29 kwietnia 2021 r. (C‑19/20); Wyrok Sądu Najwyższego z dnia
4 kwietnia 2019 r. (III CSK 159/17); Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20); Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21).

Być może wydanie przedmiotowej uchwały przez Sąd Najwyższy pozwoliłoby na przyspieszenie rozpoznania spraw przez sądy powszechne, niemniej brak tej uchwały z pewnością nie pozbawia frankowiczów roszczeń względem banków. Zmiana stanowiska SN w zakresie rozstrzygniętych do tej pory kwestii jest mało prawdopodobna. Dlatego, pomimo braku uchwały większość wątpliwych zagadnień prawnych zostało już rozstrzygniętych przy okazji innych wyroków SN dotyczących spraw frankowych. Frankowicze nadal skutecznie wygrywają procesy sądowe, a linia orzecznicza jest coraz bardziej jednolita.

Eliza Chojnacka

aplikant radcowski